Η Φάμπρικα

Στην Αίθουσα 3, ο επισκέπτης μπαίνει σε έναν χώρο που μοιάζει να κρατά ακόμη την οσμή της ελιάς και τον ήχο της δουλειάς. Είναι η παλιά «Φάμπρικα», το προβιομηχανικό ελαιοτριβείο, όπου κάποτε η κοινότητα συγκεντρωνόταν για να μετατρέψει τον καρπό του ιερού δέντρου σε λάδι – τον πολύτιμο θησαυρό της κρητικής γης.

Οι βαριές πέτρινες μυλόπετρες, στιβαρές και σκοτεινές από τα χρόνια, δείχνουν πώς γινόταν το πρώτο λιώσιμο του καρπού. Τα ξύλινα δοκάρια, οι μηχανισμοί του ελαιοτριβείου και η κοφινίδα που οδηγούσε τις ελιές στη γούρνα μαρτυρούν έναν ρυθμό δουλειάς που απαιτούσε συνεργασία και δύναμη. Δίπλα, οι μεγάλες τριχινοί μποξάδες του πιεστηρίου περιμένουν να δεχτούν τον πολτό για να αρχίσει το αργό και βασανιστικό στύψιμο.

Τα θεόρατα πήλινα πιθάρια, παραταγμένα στη σειρά, αφηγούνται κι αυτά τη δική τους ιστορία: εδώ φυλασσόταν το λάδι, προστατευμένο από το φως και τον αέρα, μέχρι να ταξιδέψει στα σπίτια, στο μαγείρεμα, στη συντήρηση, ακόμα και στις τελετουργίες της ζωής. 

Καθώς ο επισκέπτης περιηγείται ανάμεσα στα εργαλεία, στις μυλόπετρες και στα πιθάρια, μπορεί εύκολα να φανταστεί το χώρο γεμάτο ανθρώπους,  κουβέντες και μυρωδιές. Η έκθεση αποκαλύπτει βήμα προς βήμα το ταξίδι της ελιάς: από τη θραύση του καρπού μέχρι τον φυσικό διαχωρισμό και τη συλλογή του λαδιού. Και μαζί αποτυπώνει μια ολόκληρη γνώση που στήριξε την κρητική οικονομία και την καθημερινή ζωή για αιώνες — μια γνώση που περνούσε από γενιά σε γενιά, σαν ευχή και σαν υποχρέωση.

Είναι μια εμπειρία που δεν δείχνει μόνο πώς γινόταν το λάδι, αλλά και πώς χτιζόταν η ίδια η κοινότητα γύρω από την εργασία, τη συνεργασία και τον σεβασμό προς τη γη.